معرفی دستورالعمل های اجرایی برق شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی

مجموعه دستورالعمل های گروه تخصصی برق شورای مرکزی نظام مهندسی کشور تاکنون شال 8 کتاب ارزشمند و مفید می باشد. این دستورالعمل ها در راستای اجرای مباحث مقررات ملی ساختمان (خصوصا مبحث سیزدهم) بوده که داری سر فصل های مهم و گوناگون است که در این متن به آنها اشاره می شود.
استفاده از این دستورالعمل ها به علت متن ساده و روان و همچنین استفاده از اشکال مختلف و گوناگون بسیار ساده بوده و امید آن می رود مهندسان عزیز با توجه و مطالعه این دستورالعمل ها به پیاده سازی هرچه بهتر موارد اشاره شده بپردازند.
این دستورالعملها دارای 8 عنوان و به شرح زیر می¬باشند:

1- دستورالعمل طرح و اجرای همبندی اصلی در ساختمانها
با توجه به اینکه بر اساس مبحث 13 مقررات ملی ساختمان علاوه بر سیستم اتصال زمین، اجرای همبندی اصلی در تمامی ساختمان ها یک الزام است و همچنین اجرای همبندی اضافی در محیط های مرطوب از جمله آشپزخانه، حمام و ... و کلیه مکان¬هایی که از عملکرد وسایل حفاظتی آنها در زمان مجاز اطمینان کافی وجود ندارد، الزامی است، لذا این دستورالعمل به منظور طراحی و اجرای همبندی ساختمان ها تدوین و تهیه گردیده و لازم الاجرا است.
مزایای اجرای همبندی در ساختمان ها به شرح زیر است:
الف – مطمئن ترین روش جلوگیری از برق گرفتگی ناشی از تماس غیرمستقیم (به کمک هم ولتاژ کردن نقاط در دسترس)
ب – کاهش خطر آتش سوزی های ناشی از برق
ج – حفاظت از آسیب دیدن تجهیزات الکترونیکی، مخابراتی و اتوماسیون
د – کاهش مقاومت سیستم زمین ساختمان و افزایش سرعت عملکرد وسایل حفاظتی
ه – کاهش اثرات الکتریسیته ساکن (*ESD)  و کمک به بهبود سازگاری الکترومغناطیسی (**EMC) که موجب کاهش تداخل امواج الکترومغناطیسی (***EMI)  می شود.
و – ایجاد مسیرهای متعدد موازی برای هدایت جریان های صاعقه به سمت زمین و جلوگیری از آسیب های ناشی از آن بر روی تجهیزات الکتریکی و اشخاص ****
ز – رفع نگرانی های ناشی از عدم اطمینان به عملکرد وسایل حفاظتی به کمک هم بندی اضافی
ح – ایمن سازی به وسیله هم بندی اضافی در ساختمان هایی که مقاومت کل سیستم زمین بیش از حد مجاز بوده و امکان کاهش آن نیست.

2-دستورالعمل طرح و اجرای همبندی اضافی در ساختمانها
همبندی اضافی که همبندی کمکی یا محلی نیز نامیده می شود، مکمل همبندی اصلی بوده و به منظور هم ولتاژ کردن نقاطی که هم زمان در دسترس هستند، اجرا می شود.
اتصال دادن بدنه هادی تجهیزات الکتریکی و هادی های بیگانه که هم زمان در دسترس هستند، به ترمینال اصلی زمین، باعث ایجاد یک منطقه هم پتانسیل می شود. در منطقه هم پتانسیل، ولتاژهایی که در اثر وجود اتصالی فاز به زمین، بین قسمتهای فلزی در دسترس به وجود می آیند، به شدت کاهش خواهند یافت.
همبندی اضافی در محیط های مخصوص (حمام، فضاهای دارای سونا و جکوزی، محیط های نمناک، مرطوب و نظایر آن) اجباری بوده و علاوه بر آن در هر جایی که کمترین شکی نسبت به کارایی وسائل قطع خودکار مدار، (فیوزها و انواع کلیدهای حفاظتی) وجود داشته باشد (از قبیل آشپزخانه، آبدارخانه، موتورخانه تأسیسات، کولرهای آبی، آسانسور و ...)، الزامی است.
همبندی اضافی برای هم ولتاژ کردن، ممکن است کلیه تأسیسات، قسمتی از آن و یا یک دستگاه یا وسیله یا محل را در برگیرد. این همبندی باید موارد زیر را شامل شود:
الف - بدنه فلزی کلیه تجهیزات الکتریکی نصب ثابت، مانند: یخچال و فریزر، ماشین ظرفشویی و لباسشویی، اجاق، توستر، مایکروفر، هواکش، آبگرمکن برقی و ...
ب – بدنه فلزی کلیه تأسیسات غیرالکتریکی مانند: کابینت و قفسه بندی فلزی، ظرفشویی (سینک)، لوله های فلزی آب سرد و گرم، لوله های فلزی فاضلاب، لوله های فلزی سرمایش و گرمایش، داکت های فلزی هوارسان، لوله گازرسانی، رادیاتورها و حوله خشک کن های فلزی، سینی کابل های فلزی و ....
ج – اجزای اصلی فلزی ساختمان از جمله ستون ها، چارچوب ها و در و پنجره های فلزی (در صورت امکان)
د – هادی های حفاظتی مدارهای الکتریکی مانند مدارهای پریز و روشنایی و ...

3-دستورالعمل اجرای سیستم زمین در ساختمانها
خصوصیات سیستم اتصال زمین باید از طرفی با الزامات حفاظتی سیستم و از طرف دیگر با مقررات ایمنی در برابر برق گرفتگی در اثر تماس غیر مستقیم، مطابقت داشته باشد. در ایجاد سیستم اتصال زمین از دیدگاه مقررات ملی ساختمان سه هدف زیر مورد توجه قرار می گیرد:
1) تأمین ایمنی در برابر برق گرفتگی انسان یا سایر موجودات زنده در زمان بهره برداری از سیستم الکتریکی
2) حفظ عایق بندی سیستم یا ایجاد مسیری برای جریان های اتصال کوتاه جهت عملکرد به موقع لوازم حفاظتی 
3) تأمین الزامات سازگاری الکترومغناطیسی در موارد لازم
مقاومت الکتریکی الکترود زمین به عوامل فراوان مخصوصاً به مقاومت ویژه خاک، ابعاد و شکل الکترود بستگی دارد. برای حجم معینی از فلز الکترود هر چه یکی از ابعاد الکترود بزرگ تر از دو بعد دیگر بوده و تماس الکترود در این بعد با خاک بیشتر باشد، مقاومت الکترود نسبت به جرم کلی زمین کمتر خواهد شد. بنابراین یک الکترود میله ای یا تسمه ای که به صورت قائم یا افقی نصب شده باشد، نسبت به الکترود صفحه ای ارجحیت دارد، در نتیجه الکترود صفحه ای غیراقتصادی ترین الکترودها است. امروزه در اغلب کشورها استفاده از بتن مسلح در شالوده ساختمان (روش یوفر) همراه با الکترودهای میله ای متعدد موازی، پرطرفدارترین و اقتصادی ترین روش های اجرای سیستم زمین محسوب می شوند. به همین دلیل استفاده از واژه "چاه ارت" امروزه دیگر جامعیت لازم را ندارد و بایستی از عبارت صحیح "سیستم اتصال زمین" استفاده گردد.
با توجه به اقلیم خشک بسیاری از نقاط ایران، اغلب خاک محل به خودی خود دارای کیفیت الکتریکی کافی نیست. به همین دلیل برای کم کردن مقاومت الکترود زمین در این موارد، می توان نسبت به تعویض خاک اطراف الکترود و جایگزین کردن با الکترولیت های دارای کیفیت الکتریکی خوب و پایدارتر اقدام نمود.

4-دستورالعمل اندازه گیری مقاومت الکترود زمین و مقاومت ویژه خاک

در ابن دستورالعمل ابتدا به انواع اصطلاحات و تعاریف کلمات کلیدی پرداخته شده و سپس به انواع روش های قابل قبول اندازه گیری پرداخته است. روش افت پتانسیل، روش های بدون میل، روش امپدانس حلقه روش های مورد اشاره شده در این دستورالعمل می باشد. سپس با اشاره به نحوه ی انتخاب روش اندازه گیری با توجه به محدودیت های موجود پرداخته و در ادامه به توضیح عوامل ایجاد خطا در اندازه گیری ها می پردازد. در آخر نیز به روش های مختلف اندازه  گیری مقاومت ویژه خاک (روش تک راد و روش چهار نقطه "روش ونر و روش اشلوم برگر") اشاره کرده و توضیحاتی در این زمینه ارائه شده است.

5-دستورالعمل سیستمهای اتوماسیون و کنترل ساختمان
این دستورالعمل شامل مراحل، ساختار و مشخصات اجرای پروژه ی اتوماسیون و کنترل ساختمان (BACS) می باشد. این سیستم جهت نظارت، مانیتورینگ و مدیریت مرکزی کلیه ی سیستم ها، تجهیزات و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان و به منظور راهبری بهینه، ساده، راحت، سریع، امن و ارزان ارایه می شود. استفاده از سیستم اتوماسیون و کنترل ساختمان (BACS) در نهایت منجر به کاهش هزینه های نگهداری، راهبری مرکزی و برگشت یرمایه خواهد شد.
کاهش هزینه های مربوط به پرسنل بهره بردار و نگهدار، کاهش تعداد پرسنل تأسیساتی، راهبری با صرفه و کم هزینه، کاهش هزینه های انرژی و سوخت، ایجاد فضای امن و راحت در ساختمان و نظارت و مدیریت مرکزی، از مزایای نصب سیستم اتوماسیون و کنترل ساختمان (BACS) می باشد.
با توجه به فعالیت های صورت گرفته در سطوح جهانی و استانداردهای بین المللی ارایه شده در مقوله ی سیستم های اتوماسیون و کنترل ساختمان (BACS)، دستورالعمل حاضر با بهره گیری از استاندارد شسیشسیشسی
1-16484 ISO تدوین شده است.

6- دستورالعمل ضوابط طراحی و اجرای سیستمهای اعلام حریق
به منظور یکسان سازی ضوابط اجرائی سیستم های اعلام حریق با بهره گیری از بخش های مربوط به سیستم کشف و اعلام حریق در مباحث 3 و 13 مقررات ملی ساختمان، استاندارد ملی سیستم کشف و اعلام حریق برای ساختمان ها بخش اول و استانداردهای معتبر بین المللی (BS5839 ، EN54 و NFPA72) و نظرات کارشناسان خبره ضوابط و الزامات طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق در ساختمان ها گردآوری گردیده و در اختیار کارشناسان و مجریان قرار می گیرد.
این مجموعه در هفت بخش تدوین شده است:
بخش اول: الزامات ساختمان ها و بناها در اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش دوم: معیار طراحی، انتخاب و نصب ادوات سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش سوم: توضیحات تکمیلی طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش چهارم: علائم پیشنهادی راهنمای نقشه های سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش پنجم: توضیحات مختصر تصویری طراحی و اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش ششم: نظارت بر اجرای سیستم های کشف و اعلام حریق
بخش هفتم: چک لیست پیشنهادی نظارت سیستم های کشف و اعلام حریق

7-دستورالعمل حفاظت ساختمانها در برابر صاعقه
این دستورالعمل به منظور حفاظت از کلیه ساختمان های تحت پوشش مقررات ملی ساختمان در برابر برخورد مستقیم صاعقه و اثرات ثانویه آن تهیه شده است.
2-1- این دستورالعمل بر اساس استاندارد سری IEC 62305:2010 تهیه و نگارش شده است. هر کجا که بین این دستورالعمل و متن استاندارد مذکور اختلافی وجود داشته باشد، در هر صورت متن استاندارد IEC 62305:2010 نافذ خواهد بود.
3-1- این دستورالعمل صرفا جهت به کارگیری صاعقه گیرهای پسیو در ساختمان تدوین شده است. لذا تا تهیه دستورالعمل صاعقه گیرهای فعال، در صورتی که مهندس طراح ذیصلاح سیستم حفاظت صاعقه، قصد استفاده از صاعقه گیرهای فعال را داشته باشد، می بایست به استانداردهای مرتبط و معتبر متناسب با نوع صاعقه گیر مراجعه نماید.

8-دستورالعمل تست و تحویل تاسیسات برقی ساختمانها
این دستورالعمل بر اساس بند 13-3-5 مبحث سیزدهم تحت عنوان "آزمون های اولیه و کنترل" و مطابق استاندارد IEC 60364-6 تهیه شده است.
و همچنین بر اساس فصل 7 مبحث بیست و دوم (مراقبت و نگهداری تاسیسات برقی) آزمون های بند
 1-8-7-22 الی 22-7-8-8 الزامی است، که عناوین این آزمون ها در زیر آمده است. بر اساس ماده 13-1-1 مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان، چنانچه در مدت اعتبار این مبحث، ویرایش جدید استانداردی به تصویب رسید جانشین مبحث خواهد شد. استاندارد IEC60364 – part6 تحت عنوان "تحویل" جزء آن دسته از استانداردهای ست که مشخص می کند بطور کاربردی و دقیق پس از اجرای عملیات تاسیسات برقی، الزامات سایر قسمتهای مجموعه استانداردهای IEC60364 و مبحث 13 محقق شده است و نتایج عددی حاصل از تست، گزارش های تحویل یا عدم تحویل اولیه تاسیسات برقی را تعیین می کند. مطابق این استاندارد علاوه بر نظارت چشمی، باید حتما آزمون (تست) نیز در ساختمانهای نوسازی شده و یا ساختمانهایی که تغییرات عمده ای در تاسیسات الکتریکی داشته، صورت گیرد.
مطابق موارد بالا گواهی های تحویل اولیه و همچنین دوره ای علاوه بر نظارت چشمی، حتما باید با آزمون هایی   همراه باشد، این دستورالعمل الزام به اجرایی شدن موضوع آزمون ها در تمامی ساختمان ها را در بر دارد. لذا آزمون ها بصورت عملی تشریح شده و در آنها ابهامات برطرف شده است. برای کاربردی تر شدن به سایر استانداردها مثل BS7671-chapter61 و سایر مراجع کاربردی و همچنین تجربیات عملی متخصصین توجه کافی شده است. آزمون های مطرح شده در این دستورالعمل به قرار زیر هستند:
1- آزمون پیوستگی هادی حفاظتی و همبندی اصلی و اضافی (همبندی اضافی مطابق دستورالعمل خود به بازرسی دوره ای محول شده است)
2- آزمون مقاومت عایقی
3- آزمون صحت قطبیت (پلاریته)
4- آزمون اندازه گیری مقاومت زمین
5- آزمون عملکردی کلیدهای جریان باقیمانده
6- آزمون کنترل قطع به موقع تغذیه بصورت خودکار
7- آزمون جریان اتصال کوتاه پیش بینی شده (L-N و L-L)PSC و (L-PE)PFC

اشتراک گذاری

اشتراک گزاری در گوگل پلاس اشتراک گزاری در توییتر اشتراک گزاری در فیس بوک اشتراک گزاری در لینکدین اشتراک گزاری در واتس اپ اشتراک گزاری در تلگرام